Dit is foto uit 'scape magazine #2. We zien hier het Miramonte Reservoir in Colorado, VS en kijken naar de kern van het Melkwegstelsel terwijl het oprijst boven Lone Cone Mountain. Het geel in de wolken rechts op de foto is lichtvervuiling van een nabijgelegen stadje. Foto: Bettymaya Foott
'Wandelen in de duisternis op Schiermonnikoog deed me realiseren: het is van groot belang dat we, ook in het ontwerp van de publieke ruimte, veel meer gaan werken met natuurlijk licht en duisternis'
Hoe het is om ‘s nachts rond te wandelen op de donkerste plek van Nederland? Daags na de jaarwisseling liep ik samen met een klein gezelschap van nieuwsgierigen over de duinpaden op Schiermonnikoog. We maakten een zogeheten Sterrenwandeling, onder leiding van een bevlogen, plaatselijke gids. Na het lezen van de nieuwe scape: An Ode to Darkness wilde ik het ook ervaren – echte duisternis, en wat dat met je doet.
Net als vele andere stadsbewoners maak ik het nauwelijks mee. In Amsterdam, waar ik woon, is vrijwel nooit een sterrenhemel te zien. In de stad ben ik vooral bezig met de wereld om me heen, maar zelden met de wereld boven me. Op Schiermonnikoog merkte ik hoe mijn ogen zich aanpasten aan de omgeving, al was het aardedonker. En hoewel de wandeling begon met een dichtbevolkte lucht, trok die halverwege plots open. Recht boven onze hoofden ontstond een gat dat steeds groter werd, en waar langzamerhand de poolster zichtbaar werd, net als talloze sterrenbeelden, het zevengesternte en de melkweg. Inderdaad, als een soort prachtige melkachtige waas tegen een donkerblauwe koepel.
De gids vertelde dat de oude Grieken zich al bezighielden met de duiding van het heelal; ‘kosmos’ betekent ‘orde’ en ‘wereld’. Voor hen vormde de wereld boven ons een soort allesomvattende orde, als contrast met de chaos op aarde. En zoiets ervoer ik ook: de heldere grootsheid en schoonheid daarboven gaf me een nietig en klein gevoel, maar het gaf me ook het idee dat alles in de wereld, incluis wijzelf, deel zijn van een grotere orde. We bestaan niet op onszelf, maar als onderdeel van een onbegrijpelijk, allesomvattend geheel.
Schiermonnikoog is uitgeroepen tot donkerste plek van ons land. Donker is op dit eiland écht donker. Over de gehele wereld worden dit soort plekken schaarser, met name door toedoen van lichtvervuiling door kunstlicht. En de gevolgen daarvan zijn complex en verregaand. Het heelal en de ontelbare sterren die daar te zien zijn, drukken ons met onze neus op de feiten: wij zijn slechts een heel klein radartje, ons past bescheidenheid. Wat voor gevolgen heeft het, als we niet meer met dat gevoel worden geconfronteerd? Daarnaast zorgt kunstlicht ervoor dat de natuurlijke cyclus van dag en nacht, belangrijk voor de natuurlijke ecosystemen op aarde – voor het leven van plant, dier en mens – volledig in de war geschopt worden. Met alle gevolgen van dien. Voor ons mensen betekent dat: slaapproblemen, metabolismestoornissen, meer kans op obesitas. Wandelen in de duisternis op Schiermonnikoog deed me realiseren: het is van groot belang dat we, ook in het ontwerp van de publieke ruimte, veel meer gaan werken met natuurlijk licht en duisternis. Een belangrijke opdracht voor de toekomst.
Djuna is bureauredacteur en eindredacteur bij Uitgeverij Blauwdruk